1.   ingeland zn. (NN) 'landbezitter in een polder'
categorie:
geleed woord, alleen in België of Nederland
Mnl. inghelande 'landbezitter of landbewoner in een bedijkte polder' (uit de context is het verschil meestal niet af te leiden), in de inghelande vanden tween wateringhen 'de inwoners van de twee polders' [1431-32; MNW], voor burgers, voor ingelande ende voor wtgelande 'voor (alle) burgers, zowel binnen als buiten de polder(s)' [1469; MNW].
Gevormd uit in en mnl. ghelande 'landeigenaar, landbewoner', afleiding van land. Wrsch. zijn in ghelande twee oudere woorden samengevallen. Het eerste is al geattesteerd als onl. gelendo (met umlaut a > e) 'medebewoner' [10e eeuw; W.Ps.], mnl. ghelande (met -a- naar analogie van lant), lende 'landgenoot, buurman', en is afgeleid met het voorvoegsel ge- (sub c) dat personen aanduidt. Het tweede woord is een substantivering van het bn. ghelant < ghelandet 'land in eigendom hebbend', dat is afgeleid met ge- (sub e) 'voorzien van' en dat alleen voorkomt in de uitdrukking ghelant zijn. De oudste attestatie is elkerlijc sijn auenant also verre alse hie daer in gheland es 'ieder zijn aandeel, naar verhouding van zijn landbezit (binnen het ambacht)' [1288; CG I, 1294]. Zie ook gelang.
In het meervoud vielen de genoemde twee oudere woorden zowel in vorm (ghelanden) als in betekenis samen: 'landgenoten, buren' met 'landeigenaren, landbewoners'. In het Vroegnieuwnederlands verouderden de woorden gelande(n) en geland. In die periode ontstonden bovendien afleidingen als aangelande (bijv. aan een weg) en omgelande (bijv. om een meer), maar het was ingelande dat in ambtelijke taal de gebruikelijke aanduiding werd voor de bewoners van een polder of een anderszins door fysieke maar kunstmatige grenzen omgeven gebied. Met het verouderen van al de andere woorden werd de morfologie van ingelande onduidelijk. Zo kon van dit schrijftaalwoord de uitspraak met /ŋ/ als in zingen ontstaan i.p.v. historisch /ng/ als in ingeblikt. Doordat het woord voornamelijk in de meervoudsvorm ingelanden voorkwam, ontstond naast ingelande een nieuw enkelvoud ingeland [1600-50; WNT].


  naar boven