1.   ideaal bn. 'volmaakt'
categorie:
leenwoord
Nnl. ideal 'denkbeeldig' [1777; Meijer], ideaal, idealisch 'niet wezenlijk; ingebeeld, dichterlijk' [1824; Weiland], ook 'voorbeeldig' [1847; Kramers], 'volmaakt, volgens de voorstelling van het volmaakte' in de ideale held [1882; WNT ingewijde].
Via Frans idéal 'denkbeeldig' [1551; Rey] ontleend aan middeleeuws Latijn idealis 'betrekking hebbend op de (platonische) idee', afgeleid van (al klassiek Latijn) idea, zie idee. Uit de klassieke betekenis ontwikkelde zich die van 'volmaakt, volgens de voorstelling van het volmaakte', een toepassing die in het hedendaagse taalgebruik vervlakt is tot 'voortreffelijk, uitstekend, geweldig'.
ideaal zn. 'droombeeld'. Nnl. myn idéaal 'mijn ideale vriend' [1784; WNT], ook het Ideaal der menschelyke volkomenheid 'het toonbeeld van de menselijke volmaaktheid' [1784; WNT], mijn ideaal van een vriend 'mijn droombeeld van wat een vriend moet zijn' [1793; WNT], ideaal 'verheven levensdoel' [1845; WNT]. Ontleend aan het Franse zn. idéal [1746; Rey], als filosofische term aan Duits Ideal [18e eeuw; Pfeifer], dat na 1775 al een modewoord was. ◆ idealiseren ww. 'gunstiger, beter voorstellen dan iets is'. Nnl. idealiseren 'als ideaal voorstellen' [1847; Kramers]. Ontleend aan Frans idéaliser 'als ideaal voorstellen' [1794; Rey], afleiding van idéal. ◆ idealisme zn. 'op een ideaal gerichte levenshouding'. Nnl. eerst in de Duitse vorm, in het transcendentaale idealismus 'bepaalde filosofische theorie over de aard van het menselijk kenvermogen' [1799; WNT transcendentaal], dan het idealisme van Kant 'bepaalde filosofie van Kant' [1875; WNT voeren II], 'stroming in de kunst om de werkelijkheid idealer weer te geven' [1880; WNT aristocratisch], 'geloof in zedelijk ideaal' [1883; WNT uitvoerbaar]. Ontleend aan Duits Idealismus [18e eeuw; Pfeifer], met aanpassing van het achtervoegsel aan het gangbare -isme; de betekenis 'zekere kunststroming' is wrsch. ontleend aan Frans idéalisme [1828; Rey], in die zin de tegenstelling van realisme.


  naar boven