1.   seconde zn. 'zestigste deel van een minuut'
categorie:
leenwoord
Vnnl. seconde, ook verkort tot sec. 'zestigste deel van een minuut' in Indien het horologie ... 30 min. 6 sec. voort hadde moeten geset werden 'als het uurwerk 30 min. en 6 sec. vooruit gezet had moeten worden' en dan de slinger 54 seconden op gehouden 'dan de slinger 54 seconden tegengehouden' [1686; WNT voortzetten], seconde 'eenheid van hoekmeting (1/3600 graad)' in Hy reeckent, dat, als 3 graden des verschils der hoogte geven 360 graden, dat dan een seconde sal geven twee minuten [1697; WNT uitrekening]; nnl. seconde 'zeer klein tijddeeltje, ogenblik' [1862; WNT].
Ontleend aan Oudfrans seconde 'zestigste deel van een minuut' [1636; TLF], zelf ontleend aan middeleeuws Latijn secunda [ca. 1175; zie onder], verkort uit pars minuta secunda, letterlijk 'tweede kleine deel', opgebouwd uit pars 'deel', minuta (vrouwelijke vorm van minutus) 'klein' en secunda (vrouwelijke vorm van secundus) 'tweede'. Het bn. secundus 'tweede, volgende' is afgeleid van de stam van sequī (verl.deelw. secūtus) 'volgen', dat wrsch. verwant is met zien.
Het twaalftallige stelsel voor de verdeling van tijdseenheden is bedacht door de Babyloniërs (3e millennium v. Chr.). Ptolemaeus verfijnde het tot een zestigtallig stelsel in zijn astronomische handboek de Almagest (Alexandrië, ca. 150 na Chr.). De oudst bewaarde vertaling, uit het Grieks naar het Arabisch, dateert van 827; in 1175 werd het door de vertaalschool van Gerardus van Cremona in Toledo uit het Arabisch in het Latijn vertaald en is er voor het eerst sprake van de pars minuta prima 'eerste kleine onderverdeling van een uur (van een door zestig deelbare grootheid)', en van de pars minuta secunda 'tweede kleine onderverdeling van het uur' (nl. die van de seconde). De Latijnse benamingen werden later verkort tot minuta en secunda, waaraan Oudfrans minuce, zie minuut, en seconde ontleend zijn. In het Nederlands wordt minuut overigens pas eind 15e eeuw en seconde zelfs pas in de 17e eeuw voor het eerst aangetroffen.
Fries: sekonde


  naar boven