1.   lichtmis zn. 'losbol'
categorie:
geleed woord, leenvertaling
Mnl. lichtmesse '(Maria-)lichtmis' in: te sente marien licht messe [1236; CG I]; vnnl. vervoert van eenige lichtmis 'verleid door een of andere losbol' [1617; WNT lichtmis II].
Samenstelling van het zn. licht 1 en mis 1. Lichtmis of Maria-Lichtmis is de naam van het feest van de zuivering van Maria en de presentatie van het kindje Jezus in de tempel op 2 februari, 40 dagen na de geboorte (Leviticus 12 en Lucas 2:22-38). Het feest is zo genoemd naar het gebruik om bij deze gelegenheid de kaarsen die voor het gehele jaar nodig zijn te wijden en het altaar van Maria met vele kaarsen te verlichten, een gewoonte die wellicht teruggaat op een oorspronkelijk heidens gebruik. In het christelijk Latijn heette het feest festum luminum 'feest der lichten' of festum candelarum 'feest der kaarsen' > Frans chandeleur.
Os. liohtmessa; mhd. liechtmesse, -misse; ofri. liachtmisse (nfri. ljochtmis), alle '(Maria-)lichtmis'.
De betekenis 'losbol' duikt pas in 1617 onverwacht op. Kruyskamp denkt dat het een woordspeling is met het bn. licht in de betekenissen 'licht, helder' en 'niet zwaar'. Een rol daarbij speelde volgens hem het satirische gedicht 'De Feeste van de Lichtmissen' uit 1615; de Lichtmis is gepersonifieerd als een beschermheilige van allen aan wie iets "lichts" is, waarbij -mis gevoeld is als een soort achtervoegsel bij persoonsaanduidingen. De viering van de Maria-Lichtmis ging gepaard met drinkgelagen en uitspattingen, wat aanleiding gaf tot de vorming van het ww. lichtmissen 'lichtmis vieren, losbandig gedrag vertonen' en het zn. lichtmisserij 'losbandig gedrag, uitspattingen', zoals in lichtmisserij en grillery 'losbandig gedrag en beuzelarij' [1617; WNT lichtmis]. Bij lichtmisserij kan dan gemakkelijk lichtmis 'iemand die zich overgeeft aan lichtmisserij' ontstaan zijn.
Literatuur: C. Kruyskamp (1954), 'Lichtmis', in: TNTL 72, 117-123; H. Hogerheide (1984), 'Februari', in: Croonenberg, 17-19; M. Mathijsen (1984), 'Maria Lichtmis', in: Croonenberg, 20-21
Fries: ljochtmis


  naar boven