trefwoord: "wijs 1"
1 tot 1 van 1
Index:
wij
wijd
wijden
wijdlopig
wijk
wijken
wijl
wijlen
wijn
wijngaard
wijs 1
wijs 2
wijselijk
wijting
wijze
wijzen
wijzigen
wikkel
wikkelen
wikken
wil
1.  |
 wijs 1 zn. 'modus'Vnnl. wyze [1584; Twe-spraack], wijze [1633; Van Heule], wijs [1649; Kók]. Hetzelfde woord als wijze 'manier', zie aldaar voor de betekenis wijs 'melodie' en voor het ontstaan van de betekenisdifferentiatie tussen wijze en wijs. Als taalkundige term is wijs 'modaliteit van de zin, de verhouding van de inhoud ervan tot de werkelijkheid, d.w.z. of er naar de voorstelling van de spreker sprake is van een werkelijkheid, een wenselijkheid, een bevel enz.' een leenvertaling van Latijn modus 'manier', zie mode. Een andere, voor de hand liggende maar niet beklijfde vertaling was vnnl. manier [1568; Radermacher], manier(e) [1625; Van Heule]. ◆ aanvoegende wijs 'conjunctief'. Vnnl. aenvougende wijze [1633; Van Heule], an-voeghende wijs, an-voegher [1649; Kók], aenvoegende wyze [1706; Moonen]. Leenvertaling van Latijn modus coniunctīvus, bij het werkwoord coniungere (verl.deelw. coniunctum) 'samenvoegen'. De eerste termen wisselden nogal door het zoeken naar een optimale vertaling, zoals samenvoeghingh [1605; Heyns] of ondervouglicke manier [1625; Heule]. De term coniunctivus 'samenvoegend, verbindend' duidt op gebruik in afhankelijke (aanvoegende) zinnen. In het Nederlands wordt de term aanvoegende wijs thans ook gebruikt ter aanduiding van vormen die op de vroegere optatief teruggaan, die vrij in hoofdzinnen gebruikt kan worden, waardoor de oorspr. betekenis 'schikkend' verloren is gegaan. Tegenwoordig duidt de term de vorm van het werkwoord aan die beoogt niet de werkelijkheid als zodanig aan te geven, maar de werkelijkheid die gewenst of mogelijk is. Daarnaast wordt in de Nederlandse taalkunde ook de internationale term conjunctief gebruikt, die in en m.b.t. andere talen dikwijls te onderscheiden is van de optatief. ◆ aantonende wijs 'indicatief'. Vnnl. tonende wijze [1633; Van Heule], toóner [1649; Kók] aentoonende wyze [1706; Moonen], aantoonende wijs [1799; Weiland]. Leenvertaling van Latijn modus indicātīvus, bij het werkwoord indicāre (verl.deelw. indicātum) 'aanwijzen'. De eerste termen wisselden nogal door het zoeken naar een optimale vertaling, zoals verconding [1605; Heyns] of verkondigende maniere [1625; Van Heule]. De aantonende wijs duidt vooral op die vorm en/of gebruikswijze van het werkwoord, die beoogt werkelijke feiten aan te tonen of wijzen. De internationale benaming is nog steeds indicatief. ◆ gebiedende wijs 'imperatief'. Vnnl. gebiedende manier/werkwoort [1625; Van Heule], gebiedende wijze [1633; Van Heule], Ghe-biedende Wijs [1649; Kók]. Leenvertaling van Latijn (modus) imperātīvus. Vormcategorie van het werkwoord die gebruikt wordt ter uitdrukking van een gebod. Literatuur: Ruijsendaal 1989; Collart 1972 Fries: wize |