1.   vilt zn. 'soort stof'
Mnl. vilt in van den honghevaerweden dat men eet dicken vilt 'van het ongeverfde dat men dikke vilt noemt' [1288-1301; VMNW]. Eerder al het nomen agentis vilter 'viltbereider' bij het werkwoord vilten 'vilt bereiden', als toenaam van pauwels de viltre [1270-91; VMNW].
Os. filt (mnd. vilt, en door ontlening nzw. filt); ohd. filz (nhd. Filz); nfri. filt; oe. felt (ne. felt); < pgm. *feltaz-, *filtaz-. Een Oudhoogduitse meervoudsvorm *filtir (< *filtizō) is in het middeleeuws Latijn opgenomen als filtrum '(vilten?) lappendeken' [8e eeuw; Lloyd/Lühr], 'zeefinstrument (uit vilt)' [1235; TLF], zie verder filter. Ook Oudfrans feltre [eind 11e eeuw; TLF], fautre [eind 12e eeuw; TLF] (Nieuwfrans feutre) is hieraan ontleend.
Wrsch. verwant met: Latijn pilleus 'vilten hoed' (zie ook pool 2); Grieks pĩlos 'vilt, vilten kledingstuk'; Proto-Slavisch pĭlstĭ 'vilt' (Russisch pólost 'dekkleed', Tsjechisch plsť, Bulgaars plăst); Albanees plis 'vilt; vilten hoed'; maar een eenduidige Indo-Europese reconstructie is moeilijk. Misschien betreft het leenwoorden uit een onbekende voor-Indo-Europese taal: vilt is namelijk al bekend uit de jonge steentijd.
Voor het Germaans is de voor de hand liggende reconstructie pie. *peld-. Driessen (2004) herleidt ook de Slavische en Albanese woorden (< pie. *pld-ti-) tot deze wortel, die oorspr. 'stoten, aanstampen' betekent, of specifieker 'vilt fabriceren (door aanstampen, samendrukken)'. Dan is ook ohd. falzan 'vastslaan' < pgm. *faltan- verwant. Het betekenisverband ligt in de bereidingswijze: vilt wordt vervaardigd door het samenpersen van natgemaakte dierenharen. Grieks pĩlos en Latijn pilleus zijn volgens Driessen niet verwant.
viltstift zn. 'pen met vilten punt'. Nnl. met pen en inkt, viltstift en zelfs met een stukje hout en zwarte plakkaatverf [1960; Leeuwarder Courant]. Eerder wel al viltpen in vele tekeningen in zwart krijt, gewoon potlood en viltpen [1959; Leeuwarder Courant]. Samenstelling van vilt en stift in de betekenis 'schrijfgereedschap'. Viltstiften zijn sinds de jaren 1950 in de handel en zijn genoemd naar de vilten schrijfpunt die ze oorspr. hadden. Vanwege de kwetsbaarheid werd de punt later meestal van kunststof gemaakt, maar de naam viltstift is gebleven.
Literatuur: C.M. Driessen (2004), "Towards an Indo-European Term for 'Felt'", in: Journal of Indo-European Studies 32, 25-42
Fries: filtfiltstift


  naar boven