1.   sfeer zn. 'stemming; kring'
categorie:
leenwoord
Mnl. spere 'bol, rond hemelgewelf' in Die doorschinicheit der watere ende der locht ende die claerheit des viers, ieghewelc sal bliven in sire speren 'de doorschijnendheid van het water en van de lucht en de helderheid van het vuur, waarvan elk in zijn eigen sfeer zal blijven' [1461; MNW spere]; vnnl. sphere '(bolvormig) gebied dat de aarde omgeeft en alle sterren en planeten bevat' in Dat de sphere des viers ... op deerde es zonder stont of blijf 'dat de sfeer van het vuur op aarde zeer vergankelijk is' [1548; WNT], 'bol, hemellichaam' in God is een sphere of kloot, wiens middel-punt over al, en zijn om-treck nergens is [1658; WNT], in hooger sfeer [1801; WNT weg II]; nnl. 'kring of omgeving waarin men verkeert' in 'k zag van uit mijn sfeer hooghartig naar beneden [1823; WNT vanuit], 'kring waarbinnen iemands vatbaarheid zich bepaalt' [1824; Weiland], 'onduidelijk begrensd gebied' in ... de geest van den mensch ... door een gebeurtenis van ongemeen gewicht uit zijn gewone sfeer geslagen [1866; WNT], 'stemming, ambiance, atmosfeer' in in de kalme sfeeren waarin de Eerste Kamer zich pleegt te bewegen [1872; WNT voordeel I].
Ontleend in al zijn betekenissen aan Frans sphère [1509; Rey], uit Oudfrans spere [1377; Rey], espere [ca. 1165; Rey] met de betekenissen 'milieu, kring waarin men verkeert' [1757; Rey], '(bolvormig) gebied dat de aarde omgeeft en alle sterren en planeten bevat; firmament' [13e eeuw; Rey], 'bol, hemellichaam' [ca. 1165; Rey], ontleend aan middeleeuws Latijn sphera, spera 'bol, hemellichaam', klassiek Latijn sphaera 'bol, hemelglobe, baan van planeten', dat zelf ontleend is aan Grieks sphaĩra 'speelbal; globe'. De verdere herkomst van het Griekse woord is onbekend. Verwantschap met het werkwoord spaírein 'trillen, heftig bewegen' is onwaarschijnlijk.
Het stelsel van Ptolemaeus gaat uit van de hemelse sferen, die zich in vaste patronen om elkaar heen zouden bewegen. Deze bewegingen gingen gepaard met muzikale geluiden die we kennen als de harmonie der sferen. In het moderne Nederlands is sfeer 'stemming' als eerste lid in samenstellingen productief: sfeervol, sfeermuziek, sfeerverlichting.
Fries: sfear


  naar boven