1.   sub- voorv. 'lager in rang, onder-'
Mnl. subdiaken 'onderdiaken' [1240; Bern.]; vnnl. subregent 'onderregent' [1592; iWNT]; nnl. Subbas 'zeer laag orgelregister' [1772; iWNT], een tropisch of sub-tropisch klimaat [1899; Groene Amsterdammer], de steppen in het arctisch en subarctisch gebied [1915; Groene Amsterdammer], de Subcommissie van Landbouw [1828; iWNT], De reeds ontwikkelde subcultuur, ook in Nederland, van underground pers, hele en halve communes, beatclubs, kleding en wat al niet meer [1969; iWNT].
Internationaal voorvoegsel, gebaseerd op het Latijnse bijwoord, voorzetsel en voorvoegsel sub- 'onder, onderin, vlak bij'. De b is vaak onderworpen aan allerlei assimilaties en andere klankontwikkelingen, als in successie, suggestie en surreëel. In veel leenwoorden die, al dan niet via het Frans of het Engels, teruggaan op een Latijns woord, is de oorspr. betekenis 'onder e.d.' niet of nauwelijks meer te herkennen, zie bijv. subiet, subliem, succes, suppoost, surrogaat.
Latijn sub is wrsch. ontwikkeld uit Proto-Italisch *supo-; de -b kan zijn ontstaan voor stemhebbende medeklinkers en later zijn gegeneraliseerd. Verwant met: Grieks hupó 'onder' (zie ook hypo-); Sanskrit úpa 'naar'; Oudiers fo; < pie. *(h1)upó 'onder, van onder' (IEW 1106). Misschien hoort hierbij ook op. De Latijnse anlaut s- is onverklaard, evenals in super(-).
De oudste woorden waarin sub- wordt gevolgd door een tweede lid dat ook als simplex bestaat, en waarin sub- dus duidelijk herkenbaar is als voorvoegsel, zijn in hun geheel ontleend aan het christelijk of middeleeuws Latijn, of aan het Frans of Engels. In de Romaanse talen en het Engels, die veel meer woorden met sub- hebben dan het Nederlands, bleef of werd het voorvoegsel productief, met betekenissen als 'onder, ondergeschikt, nabij, gedeeltelijk e.d.'. De meeste wetenschappelijke neologismen zijn ook in het Nederlands overgenomen, maar in de algemene taal overheersen samenstellingen met onder-, bijv. onderverdeling (Engels subdivision), onderdirecteur (Engels submanager), onderverhuren (Engels sublease). In de tweede helft van de 20e eeuw is sub- onder invloed van het Engels licht productief geworden, bijv. in subcontinent, subtotaal, subgroep, subcultuur, subhoofd.
Fries: sub-


  naar boven