1.   achter vz. 'na'
categorie:
erfwoord, vormverschil België/Nederland
Onl. after, aftir 'achter, volgens' [10e eeuw; W.Ps.]; mnl. achter 'achter, na' [1200; CG II, Servas], affter [1253; Gez.reg.].
Os. aftar 'achter, na, overeenkomstig' (nnd. achter, aster 'achter'); ohd. aftar 'id.'; ofri. efter (nfri. efter, achter); oe. æfter (ne. after); on. eptir 'na, langs, volgens' en aptr (bw.) 'terug, weer' (nzw. efter 'achter, na'); got. aftaro (bw.) '(van) achteren', aftra 'achteruit, weer'; < pgm. *af-ter, *af-tra 'achter'. In de West-Germaanse talen is door het optreden van een svarabhaktivocaal tussen -t- en -r- geen verschil te zien tussen beide Germaanse vormen. Vormen zonder -r zijn: onl. eft, eht 'weer, echter' (zie ook echter); os. eft; ofri. eft 'later, weer'; oe. æft, eft 'weer, terug'. Een vorm met het voorvoegsel bi- (zoals in beneden, boven, buiten) is mnl. bachten 'aan de achterkant' [1266-67; CG I, 101].
Het gaat misschien om een vergrotende trap bij af < pie. *h2ep- 'af, weg' met een achtervoegsel *-tero dat een ruimtelijke tegenstelling aangaf, zoals in Grieks apō-térō 'verder weg' en Sanskrit apatarám. Een andere mogelijkheid is verband met pie. *h1epi- 'later', zie avond. Deze laatste lijkt iets waarschijnlijker.
De vorm achter in plaats van after is het gevolg van een uitsluitend Nederlandse klankwet, volgens welke de combinatie ft in cht veranderde, zoals in kracht, lucht tegenover Duits Kraft, Luft. Deze verandering moet al in de Oudnederlandse periode zijn opgetreden. In het Oudnederlands komen immers al hypercorrecte vormen voor als gesifte en sufte voor in plaats van oorspr. gesichte 'gezicht' en suchte 'zucht, ziekte' (als in geelzucht, zie zucht). Daar waar het huidige Nederlands ft heeft, is bijna altijd sprake van analogisch herstel (bijv. helft naast half; vijftig naast vijf; in het Middelnederlands ook nog helcht, vichtich), of van een jonger leenwoord (bijv. schoft 1, schoft 2) of jongere vorming (bijv. schaften, schurft). Deze klankverandering heeft zich vooral in het Vlaams en het West-Brabants afgespeeld en is van daaruit in de standaardtaal doorgedrongen. Een relict met ft is bijv. bruiloft.
Fries: achter, efter


  naar boven