1.   oranje zn. 'kleur'
categorie:
leenwoord, substraatwoord in brontaal
Mnl. eerst de vorm araenge, zelfstandig gebruikt in de lakenindustrie voor 'oranjekleurig laken, oranje kleur' in roseide araenge ghelewe ende moreide 'lichtrood, oranje, geel en zwart (laken)' [1282; VMNW], dan ook oraynge 'oranjekleurig laken' in XII elne oraynge '12 el oranje laken' [1364-65; MNW], ook arance, orange 'sinaasappelboom' in applen van oraengen [1350-1400; MNW-P], vier appel van arance 'vier oranjeappels, sinaasappels' [1417-21; MNW], appele van orangen 'sinaasappels' [1432-68; MNW limoen]; vnnl. aranie, orange 'sinaasappelboom' in appel van aranien [1538; WNT Supp. appel], appelkens van oraengen [ca. 1560; WNT Supp. appel], oranje 'sinaasappel' in schijfkens van orangen 'schijfjes sinaasappel' [1614; WNT], 'roodgele kleur' in oranje sluyers [1626; WNT], oranje lint [1633; WNT veldteeken].
De vorm oranje is ontleend aan Frans orange 'oranje kleur' [1553; TLF], eerder al 'zoete sinaasappel' [1515; TLF], ouder orenge 'bittere sinaasappel' [1393; TLF], verkorting van de verbinding pomme d'orenge 'vrucht van de sinaasappelboom' [1314; TLF], pume orenge 'id.' [ca. 1200; TLF]; de oudere vormen arange, arance, enz. zijn ontleend aan middeleeuws Latijn arangia, arancium 'id.' (MNW). De Franse en middeleeuws-Latijnse vormen zijn zelf ontleend aan Spaans naranjo 'sinaasappelboom' en naranja 'sinaasappel', waarbij de n- wegviel door verkeerde woordscheiding, zoals in aak 1; de vervanging van ar- door or- is mogelijk een gevolg van associatie met het Franse woord or 'goud' < Latijn aurum, zie aureool, wegens de kleur van de sinaasappel (Kluge, WNT), of van associatie met de Franse plaatsnaam Orange, ouder Orenge < Latijn Arausio, omdat Orange vanaf de 13e eeuw een belangrijk handelscentrum was (TLF). Spaans naranjo is ontleend aan Arabisch nāranj, dat zelf weer ontleend is aan Perzisch nārang; het Perzisch ontleende dit woord aan Sanskrit n rān-gā-s 'sinaasappelboom', dat wrsch. uit een Dravidische taal stamt. Het woord ging in de meeste talen al spoedig ook over op de kleur van de vrucht.
De bittere of zure sinaasappel (Citrus aurantium) uit Voor-Indië kwam in de middeleeuwen via de Perzen bij de Arabieren terecht, die de vrucht en de boom via Sicilië in Zuid-Europa brachten. De zoete sinaasappel (Citrus sinensis), die in de 16e eeuw door de Portugezen uit China werd geïmporteerd, verdrong de zure variant en nam in de meeste Europese talen de naam ervan over, maar zie sinaasappel.
Het graafschap, later prinsdom Orange in Frankrijk kwam door huwelijken en vererving in 1530 aan de Nassaus; bij de vrede van Utrecht in 1713 kwam het bij Frankrijk, maar de titel prins of prinses van Oranje werd later alsnog verworven door de Nassaus en is nog altijd een van de titels van het Nederlandse vorstenhuis. De kleur met de identieke naam oranje is symbolisch geworden voor het vorstenhuis en voor Nederland.
Literatuur: Philippa 1991
Fries: oranje


  naar boven