1.   labyrint zn. 'doolhof'
categorie:
leenwoord
Vnnl. labyrinth "eenen dool hof" [1553; Van den Werve], labyrinthen waren plaetsen met sulcke verwerde ommewegen, dat ... 'labyrinten waren oorden met zulke ingewikkelde omwegen, dat' [1560; Geillyaert], bij overdracht 'lastige of ingewikkelde situatie, waaruit moeilijk een uitweg is te vinden' in menigh ydel weerelds kind dwaelt in desen labyrinth, ... weet niet wat hy kiesen wil [1629; WNT gepeins]; nnl. labyrint 'deel van het binnenoor' [1868; WNT venster], 'bouwwerk, park (e.d.) in de vorm van een doolhof' [1910; WNT].
Via Latijn labyrinthus ontleend aan Grieks labúrinthos 'het Labyrinth van Knossos; complex gebouw in Egypte, Klein-Azië of Kreta; ingewikkelde zaak'. Dit is een leenwoord uit een voor-Griekse taal, met onduidelijke verwanten. Men vermoedt vaak een samenhang met lábrus 'dubbelbijl', een wapen dat als koninklijk symbool diende; de letterlijke betekenis was is dat geval ongeveer 'het gebouw van de dubbele bijl'.
Met Grieks lábrus zijn wellicht verwant: Armeens tapar 'bijl'; Perzisch tabar 'bijl'; Hittitisch tapar 'heersen, regeren', labarna- 'heerser'. De wisseling d/l wijst op niet-Indo-Europese herkomst. Anderen verbinden labúrinthos met Grieks laúrā '(nauwe) gang', eveneens een voor-Grieks substraatwoord.
Het Griekse woord komt voor het eerst voor in het Myceens (15e-13e eeuw v. Chr., als daburinthos of daphurinthos) in een verhaal uit de Griekse mythologie, waarin de stiermens Minotauros gevangen werd gehouden in het Labyrinth van Knossos op Kreta, ontworpen door uitvinder en architect Daidalos. Wegens de complexe plattegrond van dat bouwwerk ontstond al in het Grieks de algemenere betekenis 'doolhof' en werden bijv. ook onderaardse bouwwerken in Egypte met dit woord aangeduid.
In de periode van het humanisme begon men doolhoven aan te leggen in tuinen en werd het woord overgenomen in de moderne talen. De betekenis 'deel van het binnenoor' is geïntroduceerd door de Italiaanse anatoom Gabriello Fallopio (1523-1562). In het Nederlands maakt men soms onderscheid tussen labyrint 'een enkele slingerende route zonder zijwegen' en doolhof 'padenstelsel met splitsingen en doodlopende wegen'.
Literatuur: W. Geillyaert (1560), Dat constelijck ende costelijck Boecxken, Moriae Encomion: Dat is, een Lof der Sotheyt (vertaling van D. Erasmus), Emden, 84a
Fries: labyrint


  naar boven