1.   kanjer zn. 'iets of iemand die groot of groots is in zijn soort, joekel'
categorie:
leenwoord
Mnl. alleen als persoonsnaam, in walterus keniart [1208-12; Debrabandere 2003], gherart kangarts kinder [1271; CG I, 189], in het toponiem bi kenjards weghe [1275; CG I, 282], en jan keynart [1311; Debrabandere 2003]; vnnl. als toenaam of spotnaam Canjaert 'iemand die zich op zijn afkomst, zijn lichamelijke of geestelijke hoedanigheden laat voorstaan' [1614; WNT], Meester Canjart als naam van een kwakzalver [1615; WNT], meester kanjaert 'een baas' [1628; WNT]; pas nnl. kanjer 'iemand die voortreffelijk is in zijn vak, een baas' in voor kanjers ... verstrekken 'voor knappe koppen doorgaan' [1704; WNT], kanjer 'stevig, brutaal wijf' [1897; Woordenschat], 'iets wat groot is' in wat 'n kanjer! [1898; WNT], 'voornaam, flink, krachtig in zijn soort' in wij hebben een kanjer van een Minister van Waterstaat [1914-15; WNT].
Wrsch. ontleend aan een substantivering van het verouderde Franse bn. cagnard 'lui, onverschillig' [ca. 1520; Rey], een afleiding met het achtervoegsel -ard, zie -aard, van Oudfrans cagne 'teef', ontleend aan Oudprovençaals canha 'id.', dat ontwikkeld moet zijn uit een vulgair-Latijnse afleiding *cania van klassiek Latijn canis 'hond', verwant met hond. Het grote tijdgat tussen de oudste Middelnederlandse en de oudste Franse attestaties is echter problematisch; misschien is de vormovereenkomst slechts toevallig.
In de Vroegnieuwnederlandse attestaties is kanjaert nog een pejoratief woord, net als in het Frans. Het heeft betrekking op voorname en rijke personen, wellicht omdat deze soms als lui werden beschouwd. De negatieve bijbetekenis verdween later geheel en kanjer ging van 'voornaam persoon' ook 'voortreffelijk persoon', 'uitstekend vakman' en 'krachtig en/of groot persoon' betekenen, en werd later ook gebruikt voor dieren en voorwerpen. Het is echter steeds een spreektalig woord gebleven en veel schriftelijke citaten die deze betekenisontwikkeling zouden kunnen illustreren zijn er niet te vinden.


  naar boven