1.   rechts bw. 'tegenover de linkerzijde'; bn. 'rechtshandig'
categorie:
geleed woord
Mnl. rechtes, rechts 'precies, juist; ongetwijfeld, terecht' in Die rechtes hem uermeten woude Noch an din man 'die met recht aanspraak wilde maken op die man' [1265-70; VMNW], een ader ... die rechts scheghen haer herte stont 'een ader die precies langs haar hart liep' [1276-1300; VMNW], sacht ... rechts alse samijt 'net zo zacht als fluweel' [1276-1300; CG II], 'rechtshandig' in die rechts ind luchts beide is 'die zowel rechts- als linkshandig is' [1477; Teuth.]; nnl. rechts 'naar of aan de rechterzijde' in Hy mendent ('mende het') paart dan slincx Dan rechts, dan syelincx 'hij stuurde het paard dan naar links, dan naar rechts, dan opzij' [ca. 1615; iWNT nopen], Die slincks en rechts het al aen flarden rijt 'die het aan alle kanten helemaal aan stukken scheurt' [1631; iWNT slinks], 'zich aan de rechterzijde bevindend' in Grijp mijn slincks en rechtse Pingen 'pak mijn linker- en rechterpink' [1635; iWNT ping I].
Afleiding met bijwoordelijke -s van het bn. recht 1 'precies, juist' of van het daarvan afgeleide bijwoord mnl. rechte 'precies'. Later ook als bn. gebruikt.
Nog tot in de Vroegnieuwnederlandse periode sloot de betekenis van rechts volledig aan op die van het bn. recht 'precies, juist'. De ruimtelijke betekenis 'tegenover de linkerzijde' ontstond pas in de 15e eeuw en had aanvankelijk vooral betrekking op rechtshandigheid. Omdat de meeste mensen rechtshandig zijn, werd rechtshandigheid beschouwd als 'juiste' eigenschap. Hetzelfde gold al eerder voor het bn. rechter, zie rechter 2. Zie ook links. De oorspr. betekenis 'precies, juist' is inmiddels verouderd. Voor de politieke betekenis 'behoudend' zie centrum.
Fries: rjochts, rjuchts


  naar boven