trefwoord: "-iseren"
1 tot 1 van 1
Index:
ion
iridium
iris 1
iris 2
ironie
irreëel
irrelevant
irrigatie
irriteren
-isch
-iseren
islam
-isme
iso-
isoleren
issue
-ist
item
-itis
ivoor
ivoren
1.  |
 -iseren achterv. voor het vormen van causatieve ww. categorie: leenwoord De oorsprong van dit internationale achtervoegsel ligt in Grieks -ízein, waarmee zowel onovergankelijke (vooral bij namen van personen en volken) als overgankelijke werkwoorden werden gevormd. Het christelijk Latijn ontleende vooral overgankelijke werkwoorden, zoals baptizare 'dopen' aan baptízein, skandalizare 'aanstoot geven' aan skandalízein 'id., ten val brengen', christianizare 'tot het christelijk geloof bekeren' aan khristianízein. Pas in het middeleeuws Latijn werd -izare ook gebruikt om nieuwe woorden af te leiden van bestaande Latijnse zn. of bn., een mogelijkheid die vervolgens werd overgenomen door de moderne Romaanse talen (o.a. Frans -iser, Spaans -izar) en het Engels (-ise, -ize). Deze nieuwe woorden zijn meestal overgankelijk. Veel Nederlandse werkwoorden op -iseren zijn door ontlening terug te voeren op een bronwoord in het middeleeuws Latijn en/of het Frans. Oud zijn o.a. mnl. ewangelizeren 'het evangelie verkondigen' [1291-1300; Diat.], profetiseren 'Gods woord verkondigen' [1285; CG II, Rijmb.]. Latere ontleningen behoren meestal al tot de categorie van overgankelijke werkwoorden, bijv. amortiseren [1341; zie amortisatie]. De gedurende de laatste paar eeuwen gevormde woorden op -iseren zijn meestal internationale neologismen, bijv. pasteuriseren, terroriseren, nationaliseren, enz. Sommige ervan zijn onovergankelijk, bijv. kristalliseren, karamelliseren, fossiliseren, radicaliseren etc. Ook binnen het Nederlands is -iseren productief, maar omdat dit achtervoegsel normaal alleen voorkomt in combinatie met uitheemse woordstammen, doen zulke inheemse vormingen vaak enigszins gekunsteld aan. Voorbeelden zijn alleen bekend uit de 20e eeuw: vernederlandiseren 'vernederlandsen' [1912; FvW, 466a], veralgemeniseren 'veralgemenen' [1965; WNT Aanv.]. Abstracte afleidingen (nomina actionis) van woorden op -iseren krijgen de uitgang -isering of -isatie. Daar waar beide varianten voorkomen, is er een licht betekenisonderscheid: -isering benadrukt het proces, -isatie het resultaat. |