trefwoord: "kade"
1 tot 1 van 1
Index:
kabbala
kabbelen
kabel
kabeljauw
kabinet
kabouter
kachel 1
kachel 2
kadaster
kadaver
kade
kader
kaderen
kadetje
kaduuk
kaf
kaffer
kafferen
kaft
kajak
kajuit
1.  |
 kade zn. 'oeverwal' categorie: leenwoord Onl. misschien al in de plaatsnaam Cadesand 'Cadzand (Zeeland)' [1111-15; Künzel]; mnl. in de eigennaam van cadewerve [1248-71; VMNW], dan kade 'oeverwal' in dese voorgen. waterganck, kade ende opstal [1360; MNW opstal], zonder -d- kaey [1413; MNW regel], kae [1457; MNW]. Ontleend aan een Keltisch woord voor 'haag, afscheiding, omheining': Proto-Keltisch *kajo- < *kagjo-, waaruit zijn ontstaan: Welsh cae, Oudiers cai, Oudbretons caie en Gallisch caio. Verwant met haag. De d als vervanging van de j tussen klinkers is een van de oudste voorbeelden van hypercorrectie van veronderstelde d-syncope, zoals in de 16e en 17e eeuw bijv. ook vloeden hypercorrect voor vloeien. Traditioneel wordt het Frans als tussenstap beschouwd, op grond van een middeleeuws-Latijnse vindplaats van de afleiding caiagium 'belasting om aan een kade te mogen aanmeren' [1167; Du Cange] en Oudfrans kay 'oeverwal aan een rivier' [1311; Rey], kai 'los- en laadkade in een haven' [1360-1400; Dauzat] (Nieuwfrans quai). Schrijver (1999) veronderstelt voor het Nederlands echter rechtstreekse ontlening aan het Keltisch; het Franse woord, in de oudste vindplaatsen alleen nog Noord-Frans (Picardisch, Waals), zou dan juist aan het Oudnederlands ontleend zijn, zoals zovele oude West-Germaanse ontleningen in het Frans. De dateringen spreken dit niet tegen, zelfs al zou Cadesand niets met kade te maken hebben: van het genoemde Latijnse woord is immers niet uit te maken of het teruggaat op een Frans, een Germaans, of rechtstreeks op een Keltisch woord, en de Franse en de zekere Nederlandse dateringen (1311 resp. 1360) ontlopen elkaar te weinig om conclusies uit te trekken. Een ander argument van Schrijver is gebaseerd op de betekenisovergang van 'afscheiding' naar 'oeverwal', die in het Keltisch nog niet voorkomt en wrsch. verbonden moet worden met kustgerichte activiteiten, waarvoor het Oudnederlands meer in aanmerking komt dan het Noord-Frans. Engels quay < Middelengels key(e) [14e eeuw; OED], Duits Kai [17e eeuw; Pfeifer] en equivalenten in de Scandinavische talen zijn ontleend via het Frans resp. het Nederlands. Literatuur: P. Schrijver (1999), 'The Celtic contribution to the development of the North Sea Germanic vowel system, with special reference to Coastal Dutch', in: NOWELE 35, 3-47, hier par. 9; L. Toorians (2002), 'Keltisch *kagjo- "kaai, kade", Cadzand, Seneucaega en Zennewijnen', in: ABäG 56, 17-22 Fries: kaai |