1.   honderd telw. '100'
categorie:
erfwoord
Mnl. hundert 'honderd' [1240; Bern.], meestal hondert [1254; CG I, 67].
Oude samenstelling met de betekenis 'honderd-tal'. Het eerste lid daarvan, namelijk pgm. *hunda-, duidde oorspr. wrsch. niet een vast aantal aan, maar slechts 'een flinke hoeveelheid' (Reuter 1933, 65, noot 2). Afhankelijk van het gehanteerde rekensysteem kon dat in de praktijk '100' of '120' zijn, dat laatste (traditioneel ook wel groothonderd genoemd) met name in het Oudnoords. De vorm *hunda-rada- kreeg op den duur de vaste waarde '100'.
Os. hunderod (mnd. hundert); mhd. hundert (nhd. hundert); ofri. hundred, hunderd; oe. hundred (ne. hundred); on. hundrað (nzw. hundra); < pgm. *hunda-rada-, gevormd uit *hunda- '100, 120' en *rada- '(aan)tal'. Bij pgm. *hunda- horen: onl. chunna '100' (geassimileerd uit *chunda) [8e eeuw; LS]; mnl. hond 'landmaateenheid van 100 voet' (ook nnl. nog hond als oude landmaat); os. hund (mnd., hunt); ohd. hunt (mhd. hunt); on. hund; got. hunda.
Pgm. *hunda- is verwant met: Latijn centum (zie cent); Grieks hekatón; Sanskrit śatām; Avestisch satəm; Litouws šimtas; Oudkerkslavisch sŭto (Russisch sto, Tsjechisch sto); Oudiers cēt; Tochaars A/B känt(e); uit pie. *ḱmtóm 'honderd'; oorspr. betekende dit wrsch. 'tien tientallen', als verkorting van *(d)ḱmtóm déḱmt letterlijk 'tiende tien', bij pie. *(dé)ḱmt- 'tien' zoals dat verschijnt in: Latijn -gintī, -gintā in de namen voor tientallen vīgintī '20', trīgintā '30' etc.; Grieks -konta in triā́konta '30' etc.; en de Indo-Europese woorden voor '10', zoals Latijn decem en pgm. *tehun, zie tien.
Bij *rada- hoort in de eerste plaats got. raþjō 'getal' en garaþjan 'tellen'; in de andere Germaanse talen heeft dezelfde stam geleid tot betekenissen die met 'spreken, redeneren' te maken hebben, zie rede. Buiten het Germaans is o.a. Latijn ratio 'berekening' verwant, zie ratio.
Literatuur: Menninger 1958; O.S. Reuter (1933), 'Zur Bedeutungsgeschichte des hundrađ im Altwestnordischen', in: Arkiv för nordisk filologi 49, 36-67


  naar boven