1.   mits vgw. 'op voorwaarde dat'; (BN) vz. 'op voorwaarde van'
categorie:
geleed woord, betekenisverschil België/Nederland
Mnl. mits (vz.) 'behoudens, behalve' in mids heren chens diere ute gaet 'behoudens de belasting van de heer die het oplevert' [1234; MNW], als bw. 'in het midden, doormidden' zoals in saghen mids ontve 'in tweeën zagen', Mids in wostinen 'middenin de woestijn' [beide 1285; CG II], 'op grond van, vanwege' in Mits der scoenheit van dinen liue 'vanwege je schoonheid' [1290; VMNW], mits dien 'dientengevolge' [1291; VMNW], mits dat 'omdat' [1291; VMNW], mids dat hi heeft de rente gheheel 'omdat hij de hele rente heeft' [1291; VMNW mits dat], mits dat 'op voorwaarde dat, mits' in mits dat ghi dafgoderye te nieuten doed 'op voorwaarde dat u de afgoderij afschaft' [1450-1500; MNW]; nnl. mits 'op voorwaarde van' in mits desen sal ick een verbont met u-lieden maken, dat [1688; WNT]; nnl. mits 'op voorwaarde dat' in mits wij vertrouwen in hem stelden [1866; WNT].
Afleiding van het bn. onl. middi 'midden' (zie midden) met een bijwoordelijke -s.
Mnd. middes 'in het midden'.
Van de vele betekenissen die mits in het Middelnederlands had, zijn de ruimtelijke betekenissen 'te midden van' en 'doormidden' volledig verouderd. Het woord kende vooral abstracte betekenissen, waarvan de vroegst geattesteerde 'behalve' niet zeer frequent was. De meest voorkomende betekenis van mits was 'vanwege, ten gevolge van, door, om, omdat', als inleiding van een oorzakelijk verband. Deze betekenis leeft nog voort in de combinatie mitsdien (bw.) 'daarom, derhalve' en in BN vermits (vgw.) 'aangezien, omdat'. Indien een bijzin volgde, gebruikte men de combinatie mits dat 'doordat, omdat, aangezien'. Bij uitbreiding ging dit ook 'indien' en nog strikter 'op voorwaarde dat' betekenen. Deze laatste betekenis werd in het NN algemeen en verloor het voornaamwoord dat, waardoor mits 'op voorwaarde dat' een voegwoord werd. In het BN bleef mits als voorzetsel bewaard, maar uitsluitend in de betekenis 'op voorwaarde van'.
Fries: mits


  naar boven