1.   legende zn. 'heiligenverhaal, op volksoverlevering berustend verhaal'
categorie:
leenwoord
Mnl. legende 'levensbeschrijving van heiligen' in de gulden legende die uolmaect was te dietsche int iaer ons heeren mo.ccco.lvijtech 'de Gouden Legende (een boek met heiligenlevens), die in het Nederlands voltooid werd in het jaar 1357' [handschrift 1358; De Flou 1923], dan ook 'levensbeschrijving van één heilige' in als die legende mi vertrac 'zoals de levensbeschrijving (van St. Brandaan) mij vertelde' [1380-1425; MNW-R], oorspronkelijk legende 'dat wat voorgelezen wordt (uit Bijbel of heiligenlevens)' in der kercken zanc ende die legende 'wat in de kerk gezongen en voorgelezen wordt' [na 1404; MNW]; vnnl. legende ook algemener 'verhaal over iemands leven' in Luthers legende [1500-25; WNT], 'al dan niet op volksoverlevering berustend verhaal' in legende, ofte historye vande snoode practijcquen ... der dieven [1645; WNT]; nnl. legende 'overgeleverd verhaal' in elke straat heeft er hare sage of legende [1842; WNT].
Ontleend aan middeleeuws Latijn legenda, letterlijk 'dingen die gelezen moeten worden', ook 'heiligenleven' [ca. 870-880; Niermeyer], een afleiding van het werkwoord legere 'lezen; verzamelen'. Ook Middelnederlands legende had de betekenis 'dat wat gelezen moet worden', uit de heilige Schrift of uit heiligenlevens; zowel in het Latijn als in het Nederlands kon zo de betekenis 'verzameling heiligenlevens' ontstaan en later het enkelvoud 'heiligenleven'. De latere betekenissen 'verhaal over iemands leven, volksverhaal' zijn ontleend aan Frans légende, dat als oudste betekenis eveneens 'heiligenleven' [eind 12e eeuw; Rey] heeft, maar daarna ook de algemenere betekenis 'volksverhaal over bepaalde personen of gebeurtenissen' [16e eeuw; Rey] kreeg. Voor nog latere Franse betekenissen, die ook weer in het Nederlands zijn ontleend, zie legenda.
Latijn legere is verwant met: Grieks légein 'verzamelen, spreken'; Albanees mb-ledh 'verzamelen'; < pie. *leǵ- (IEW 658). Misschien is ook Latijn lēx verwant, zie legaal.
Al in het klassiek Latijn zijn van legere vele afleidingen gevormd. Enkele Nederlandse woorden die daarop direct of indirect teruggaan, zijn lector, lectuur, les, legioen, collecte 1, diligence, elite, intelligentie, selectie. Op Grieks légein zijn o.a. gebaseerd de woorden catalogus, dialect, logaritme, en het achtervoegsel -logie.
Literatuur: K. De Flou (1923), 'De oudste Dietsche vertaling der Gulden Legende', in: VMKVA 1923, 183-189
Fries: leginde


  naar boven