1.   sociaal bn. 'maatschappelijk; rekening houdend met anderen'
categorie:
leenwoord, geleed woord, leenwoord
Vnnl. sociael 'op gezelschap gesteld' [1553; Van den Werve]; nnl. sociaal 'gezellig' [1650; Hofman], onze sociale inrigtingen 'onze maatschappelijke instellingen' [1806; WNT], sociaal 'op gezelschap gesteld' in daar ... mijn aard sociaal is [1823; WNT], sociale politiek 'politiek op maatschappelijke noden gericht' [1885; WNT].
Ontleend aan Frans social 'op gezelschap gesteld' [1530; Rey], 'maatschappelijk' [1557; Rey], eerder al 'als bondgenoot verbonden' [1355; Rey], zelf ontleend aan Latijn sociālis 'kameraadschappelijk, van de bondgenoten', een afleiding van socius 'bondgenoot, kameraad, zakenpartner'.
Latijn socius is verwant met: Sanskrit sákhi- 'bondgenoot, kameraad'; Avestisch haxi- 'id.'; en wrsch. ook on. seggr 'man, krijger' en oe. secg 'id.'; < pie. *sokw-h2-ōi, een afleiding van de wortel *sekw- 'zich aansluiten, volgen' van o.a. Latijn sequī 'volgen', zie seconde en zien.
In het Frans ontwikkelde de betekenis 'maatschappelijk' zich in de 18e eeuw verder, o.a. in de uitdrukking contrat social [1761; Rey], in het Nederlands wel vertaald als "Maatschappylyk Verdrag" [1784; Vad.lett., 432], een begrip dat door Rousseau verspreid werd en dat een hoofdrol speelde in de ontwikkeling van ideëen voor en tijdens de Franse Revolutie.
asociaal bn. 'zonder sociaal besef, onbeschoft'. Nnl. in de a-sociale leugen (waarbij vooral het eigen ik op den voorgrond komt) [1926; Grosheide]. Afleiding van sociaal met het Grieks/Latijnse voorvoegsel a- 'niet'. ◆ socialisme zn. 'leer van gelijkheid en sociale rechtvaardigheid'. Nnl. Een tweede leer die, in veler oog, niet minder door bevalligheid uitmunt; het Socialisme [1848; iWNT]. Internationaal neologisme, wrsch. voor het eerst gevormd in het Frans als socialisme [1831; TLF] en afgeleid van sociaal met het achtervoegsel -isme.
Literatuur: F.W. Grosheide e.a. (1926-31), Christelijke encyclopaedie voor het Nederlandsche volk, Kampen, 3, 669b
Fries: sosjaalasosjaalsosjalisme


  naar boven