trefwoord: "kattebelletje"
1 tot 1 van 1
Index:
kater 2
katern
katheder
kathedraal
katheter
kathode
katholiek
katje
katoen
katrol
kattebelletje
katten
katzwijm
kauw
kauwen
kauwgom
kavel
kavelen
kaviaar
kazemat
kazerne
1.  |
 kattebelletje zn. 'haastig geschreven briefje' categorie: leenwoord, volksetymologie Vnnl. cartabelle, cartebelle 'notitie van weinig belang' in een troostlicke chartabelle,... dat voorghenoemde briefken [1557; WNT], scriftelycke discourkens in cartebellekens [ca. 1568; WNT vluchtig], dit fijne chartabelligen [1629; WNT fijn II], verwerpelijke briefjes, kartebelletjes [1642; WNT verwerpelijk]; nnl. 'k heb het ... ook eens aangetekend, zo maar op een kattebel [1781; WNT], dan zal ik eens een klein kattebelletje aan Nigt schryven [1784; WNT]. Daarnaast bestond een weinig frequent homoniem cartabel 'jaarboekje (in de rooms-katholieke kerk) waarin de verschillende kerkelijke feesten en gedenkdagen met de daarop te houden diensten enz. opgetekend staan', in Cartabellen voor de Geestelijcke Getyden [1731; WNT cartabel], later volksetymologisch verbasterd tot het ook reeds lang verouderde koortabel(le). Kattebel is ontstaan uit vnnl. cartebelle onder volksetymologische invloed van katte(n)belletje 'belletje om de hals van een kat'. Vnnl. cartebelle is ontleend aan Italiaans scartabello 'notitie van weinig belang', eerder al 'notitieboekje' [1500-08; DEDLI], uit middeleeuws Latijn scartabellus 'notitieboekje' [1424; DEDLI]. De verdere herkomst is onduidelijk. Eerder bestonden al middeleeuws Latijn cartabello in de betekenis 'boekwerk, boekje' [1326; DEDLI] en cartabulum 'register' [1368; DEDLI]; dat laatste is een verkleinwoord van carta < klassiek Latijn charta 'geschreven document', zie kaart, en is ook rechtstreeks door het Nederlands ontleend als cartabel 'register van kerkelijke feestdagen'. Ook de Italiaanse woorden en middeleeuws Latijn cartabello gaan wrsch. terug op Latijn charta. Een andere mogelijkheid is ontlening aan Spaans cartapel 'onbelangrijke notitie', eerder al 'mededeling op papier', gevormd op basis van hetzelfde Latijnse woord charta 'geschreven document' en pellum 'vel, blad perkament', zie vel. Ook cartebelle werd al meteen in verkleinde vormen als cartebelleken en cartebelletje gebruikt. De stap naar kattebélletje was toen nog maar klein: assimilatie van -rt- tot -tt-. Vermoedelijk is pas veel later de klemtoon verplaatst naar de eerste lettergreep, waardoor de homonymie met de samenstelling kattenbelletje 'belletje van een kat' (slechts in spelling verschillend) volledig werd. Fries: - |