Gezocht op:
trefwoord: "karn"

1 tot 1 van 1

Index:



karbonkel
kardinaal 1
kardinaal 2
karig
karikatuur
karkas
karma
karmeliet
karmijn
karmozijn

karn

karnemelk
karnen
karos
karottentrekker
karper
karpet
kartel 1
kartel 2
kartelen
karteren
1.   karn zn. 'vat om boter in te karnen'
categorie: waarschijnlijk substraatwoord
Mnl. kerne, keerne in joncwiven, die gheenen tijt finieren te melkene die coen ende te wasschene hare keernen 'meisjes die nooit stoppen met het melken van de koeien en het reinigen van hun karnen' [1350-1400; MNW-P], hi gaf hem teten uut eere kerne, nuwe, lanc ende diepdaerbinnen 'hij gaf hem te eten uit een karn, smal, lang en van binnen diep' [1350-1400; MNW]; vnnl. kerne [1573; Thes.], karn [16e eeuw; MNW moude].
Karn is ontstaan uit ouder kern, kerne door de klinkerwisseling a < e voor r + dentaal, zie hart en haard.
Bij mnl. kerne, keerne: mnd. kerne, karne, kirne; mhd. kern, alle 'karn, botervat'; < pgm. *kern-ōn-. Daarnaast uit pgm. *kern-jō(n)-: oe. cyrin (ne. churn); on. kjarni (nzw. kärna, nijsl. kjarni 'karn', kjarna 'room'). Daarbij de werkwoorden: mnl. kernen (zie hierna); mnd. karnen, kernen (> nhd. kernen, kirnen); me. chyrnen (ne. churn); on. *kirna in kirnuaskr 'karnvat, karn'; < pgm. *kern-jan-.
Verdere herkomst onzeker. De vormgelijkenis met kern suggereert een verband, dat door CEDEL wordt gelegd door de betekenis 'room' als 'kern van de melk' te interpreteren. Dit lijkt semantisch zeer onwaarschijnlijk en bovendien is de betekenis 'room' in de Germaanse talen secundair of geheel afwezig. Misschien ontleend aan een substraattaal.
In de Brabantse en Limburgse dialecten kwam het woord niet voor, in het Middelnederlands en bij Kiliaan verschijnt daar in die betekenis boterstande.
◆ karnen ww. 'boter uit melk afzonderen'. Mnl. kernen, keernen in soete melc ... die soe keerent 'zoete melk die zij karnt' [1350; MNW], gekerende melc 'gekarnde melk' [1351; MNW-P]; vnnl. kernen [1573; Thes.], karnen [1661; WNT]. Afleiding van het zn. ◆ karnemelk zn. 'vloeistof die overblijft na het karnen'. Mnl. soete melc en kernemelc [1350-1400; MNW-P], karnemelke [1450-1500; MNW onsmakelijc].
Literatuur: H. Ryckeboer (2001), '"Karnen" versus "boteren" interlinguaal bekeken', in: T&T 53, 83-94
Fries: tsjerne ◆ tsjernje ◆ -


  naar boven