161.   gym
categorie:
verkorting
Zie: gymnastiek
162.   gynaecoloog
categorie:
verkorting
Zie: gynaecologie
163.   hachee zn. (NN) 'stoofsel van stukjes vlees en uien'
categorie:
leenwoord, verkorting, alleen in België of Nederland
Vnnl. om een asjee te maken [1668; Landt-leven, I3]; nnl. hachee "een zoort van spijze, die meest van koud gebraad, dog ook wel van versch vleesch, en van visch toebereid word" [1778; WNT].
Verkorting van viande hachée, Frans voor 'gehakt vlees'. Het woord hachée is qua vorm het vrouwelijke verl.deelw. van hacher 'hakken', afleiding van hache 'hakbijl', dat zich ontwikkeld heeft uit een Germaans leenwoord *hapjō-, zie heep, en dus niets met hakken te maken heeft. In Noord-Franse dialecten is in de equivalenten van Standaardfrans hache de p-klank in veel gevallen nog bewaard gebleven.
De gesubstantiveerde betekenis hachée bestaat in het Frans niet en heeft ook nooit bestaan. Het Franse woord voor 'hachee' is hachis [1538; Rey].
164.   hak 2 in van de hak op de tak
categorie:
verkorting
Nnl. alleen in de vaste verbinding van de hak op de tak (springen) 'schijnbaar zonder verband van het ene onderwerp op het andere overgaan', bijv. in haare gedagten zyn van den hak op den tak [1785; WNT], van den hak op den tak springende [1820-21; WNT]. Misschien hetzelfde woord als in in mijn bosschen heb ik takjes, mikjes, hakjes [1772; WNT].
Herkomst onzeker. Het laatste citaat staat in het WNT-corpus volkomen geïsoleerd en de betekenis van hakjes is er onduidelijk. Het WNT zelf denkt aan hak 'soort van (haakvormige) boomtak'. Verband met haak lijkt echter gezien de late attestatie onwaarschijnlijk. In de uitdrukking van de hak op de tak lijkt hak eerder te maken hebben met hakken en zou dan oorspr. 'de handeling van het hakken' betekenen. De uitdrukking kan dan oorspr. 'terugkomen op iets wat al afgehandeld is' hebben betekend, vanwaar 'ongeorganiseerd spreken/denken' en 'van het ene onderwerp (weer) naar het andere overgaan'.
165.   hap
categorie:
verkorting
Zie: happen
166.   hecht
categorie:
verkorting
Zie: hechten
167.   helegaar
categorie:
verkorting
Zie: helemaal
168.   helemaal bw. 'geheel en al, volkomen, volstrekt'
categorie:
verkorting
Vnnl. gheheel te mael 'totaal' [1600-50; WNT geheel], heeltemael [1692; WNT vlaag I]; nnl. heelemaal [1784; WNT].
Ontstaan door verkorting uit ouder heeltemaal, dat wegens de spreektalige status schriftelijk slecht is geattesteerd, maar nog voortbestaat als Afrikaans heeltemal 'geheel en al'. Heeltemaal is een contaminatie van het bijwoord heel en de bijwoordelijke bepaling te maal, die beide in dezelfde betekenis 'geheel en al, volkomen' voorkomen en aanmerkelijk ouder zijn: mnl. in welcke cedule ... de 4 leden gantz, heel, und al ... wedersegheden 'welke akte de vier leden volledig en helemaal bestreden' [1443-51; MNW], hiene kire den ligame te male vombe 'tenzij hij het lichaam helemaal omdraait' [1270-90; CG II, Moraalb.]. Zie heel en maal 1, en voor een vergelijkbare vorming allemaal.
helegaar bw. 'helemaal'. Vnnl. heel en gaer [1621; WNT heel III]; nnl. heelegaar [1897; WNT tis]. Dit verouderende woord is nog spreektaliger dan helemaal en wordt meestal gebruikt in combinatie met een ontkenning. De traditionele opvatting dat helegaar een verkorting is van heel en gaar is gebaseerd op de hier genoemde oude attestatie en op de Duitse analoge woordgroep ganz und gar. Ook mogelijk is dat helegaar is ontstaan uit heel te gader, naar analogie van helemaal uit heel te maal en allegaar uit al te gader, zie allegaartje.
169.   helm 2 zn. 'duingrassoort (Ammophila arenaria)'
categorie:
verkorting
Vnnl. mit hellim ende mit stro 'met helm en met stro' [ca. 1500; MNW]; vnnl. dat men de Duynen besteecken moet met Helm ... tegens 't verstuyven [1510; WNT].
Zeer wrsch. een nevenvorm van halm en mogelijk als simplex ontstaan door verkorting van samenstellingen als helmriede '-riet' [1500-50; MNW bevliën], helmgras [1666; WNT weg I]. Via het Nederduits ook ontleend als o.a. Deens hjælme en Zweeds (verouderd) (mar)halm (nu sandrör).
Fries: helm
170.   hens
categorie:
leenwoord, verkorting
Zie: allehens

< Vorige 10 lemmata | Volgende 10 lemmata >
  naar boven