1.   berk zn. 'loofboom uit het geslacht berk (Betula)'
categorie:
erfwoord
Onl. in de plaatsnaam Berclar 'Berkelaar (Limburg NL)' [midden 11e eeuw; Künzel 85], mnl. in de toenaam Vten Berken 'van bij de berken' [1210; CG I, 3], berke 'berk' [1275-1300; MNW].
Os. birka, berka; ohd. biricha, birca (nhd. Birke); nfri. bjirk; oe. birce, beorc (ne. birch); on. björk; < pgm. *berk-jō, *berkō 'berk'.
Verwant met: Sanskrit bhūrjá-; Oudpruisisch berse; Litouws béržas; Oudkerkslavisch brěza (Russisch berëza, Tsjechisch bříza); Ossetisch bärz; bij de wortel pie. *bhrHǵ- 'berk' naast pie. *bherHk- 'stralend, helder' (IEW 139).
Het opvallendste kenmerk van de berk is zijn helderwitte bast, en wrsch. moet de relatie tussen de boom en de gereconstrueerde betekenis van de Proto-Indo-Europese wortel hierin gezocht worden. Een andere reflex van deze wortel is pgm. *berhta- 'stralend, helder', een vorm die terug te vinden is in onl. berht 'helder' [10e eeuw; W.Ps.] en namen met -bert; (met metathese) Engels bright 'helder' en in Nederlandse persoonsnamen als Albrecht, Engelbrecht, Robrecht.
Aangezien het woord in zoveel verschillende talen voorkomt en bijna overal 'berk' betekent, moet het tot de basiswoordenschat van het Proto-Indo-Europees gerekend worden. Berken komen vooral voor in gematigde en arctische klimaten. Het Latijn kent geen eigen woord voor 'berk' (Latijn betula 'berk' is wrsch. van Keltische oorsprong). Wel wordt Latijn frāxinus 'es' door sommigen in verband gebracht met de wortel pie. *bhrHǵ-, die in het Latijn, door het ontbreken van berken in het mediterrane gebied, de betekenis 'es' had gekregen. Het Proto-Indo-Europese woord voor es 1 is een s-stam; mogelijk heeft dit de vorm beïnvloed: deze werd tot pie. *bhrHǵ-s-os > Latijn frāxinus. Mogelijk (maar niet zeker) is ook Latijn farnus, de naam van een, overigens onbekende, boomsoort, een reflex van hetzelfde woord.
Literatuur: Schrijver 1991, 106-107/186-187; H. Suolahti Die deutschen Vogelnamen, Straßburg 1909, 251-253; Hoops s.v. Birke par. 2
Fries: bjirk


  naar boven