1.   hals zn. 'nek'
categorie:
waarschijnlijk substraatwoord
Onl. hals 'id.' [ca. 1100; Will.]; mnl. hals [1240; Bern.].
Os. hals (mnd. hals); ohd. hals (nhd. Hals); ofri. hals (nfri. hals); oe. heals (nu alleen nog Schots en ne. dial. hause; naast ne. neck, zie nek); on. hals (nzw. hals; ne. hawse 'kluis (scheepsterm)'); got. hals; < pgm. *halsa-.
Verdere etymologie onduidelijk. Verwanten zijn er alleen in het Latijn, Balto-Slavisch en Keltisch: Latijn collum 'nek' (zie koltrui 'halsboord'); Litouws kaklas 'nek'; Middeliers coll 'hoofd'. Mogelijk ontwikkeld uit pie. *kwol-so- bij de wortel pie. *kwel- 'draaien' (IEW 639; zie wiel), waarbij de hals dus benoemd wordt als de plaats waar het hoofd draait. Voor de Germaanse woorden is de niet-klankwettige verdwijning van de labiaal (*kwol- > *kol-) dan onverklaard. Een andere mogelijkheid is pie. *kol-sos bij de wortel pie. *kelh3- 'uitsteken boven' (IEW 544, zie hil), maar dat lijkt semantisch minder waarschijnlijk. Herkomst uit een voor-Indo-Europese substraattaal moet daarom, mede gezien de geografische verspreiding van het woord en het betekenisveld (lichaamsdeel), niet worden uitgesloten.
Een overdrachtelijke Middelnederlandse betekenis 'leven' en dus 'lichaam, persoon' bestaat nog als relict in de uitdrukking een onnozele hals, en zie hieronder.
halszaak zn. 'gewichtige zaak'. Vnnl. hals-saecke 'misdaad die met de dood strafbaar is' [1599; Kil.]; nnl. het is geene halszaak 'het is geen onvergeeflijke fout' [1701; WNT]. Samenstelling met zaak waarbij hals in de overdrachtelijke betekenis 'leven' is gebruikt., zoals ook in het verouderde halsrecht 'recht over leven en dood van onderhorigen en onderdanen'.
Fries: hals


  naar boven