1.   patat zn. (BN) 'aardappel'; (NN) 'gefrituurde reepjes aardappel'
categorie:
leenwoord, samensmelting (blending), tautologie, contaminatie, samentrekking, betekenisverschil België/Nederland
Vnnl. pattates, pattatesen (mv.) 'zoete aardappelen' [1600; Delattre 1943], naast batate in West-Indiaensche wortelen ... Dese Bataten [1608; WNT batate], rijs, boontjes ... patattesen [1636; WNT pataat]; nnl. (BN) patate, patater 'aardappel' in pataters ... geplant [1762; WNT], aerd-appels of pataten [1809; WNT zetten], in de verbinding patates frites 'gefrituurde reepjes aardappel' in wafels ... en patates-frites van de wafelkraam [1890; Groene Amsterdammer], verkort tot (NN) patat 'gefrituurde aardappelen' in een zakje patat [1961; WNT Aanv. cola].
Ontleend aan Spaans patata, dat ontstaan is uit een vermenging van batata 'zoete aardappel' [1510; Friederici batata] en papa 'witte aardappel' [ca. 1540; Friederici papa], een leenwoord uit het Quechua, de Indiaanse taal van het rijk der Inca's in de Andes. Spaans batata is ontleend aan een der Indiaanse talen van het Caraïbisch gebied, wrsch. het Taino, een Arawakse taal die gesproken werd op de Bahama-eilanden, de grote Antillen (waaronder Cuba en Hispaniola) en een aantal van de kleine Antillen.
In de BN volkstaal is patate, patat het gewone woord voor 'aardappel'; de uit het Belgisch-Frans ontleende verbinding patates frites 'gefrituurde aardappelen', in Vlaamse dialecten uitgesproken als patat friet, wordt in het NN boven de grote rivieren verkort tot patat; zie ook friet.
De eerste "aardappel" die kort na 1492 uit West-Indië naar Spanje werd gebracht, was de bataat of zoete aardappel (Ipomoea batatas of Batatas eduli), in Suriname bekend als zoete patat. Deze plant met oranjekleurige wortelknollen was afkomstig van de Caraïbische eilanden. Rond 1530 maakten Spaanse ontdekkingsreizigers in de Andes kennis met de "witte" aardappel (Solanum tuberosum en Solanum montanum), in het Quechua papa geheten, een naam die in het Spaans werd ontleend en die de gewone aardappel op de Canarische eilanden en in alle Spaanssprekende landen van Midden- en Zuid-Amerika nog altijd draagt. In het Spaans en ook in andere talen werden batata en papa door elkaar gehaald, met resultaten als Spaans patata, Engels patato, potato en Zweeds potatis, alle '(gewone) aardappel'.
Literatuur: L. Grootaers (1926), 'Woordgeographische studiën II. De nederlandsche benamingen van den aardappel', in: LB 18, 89-93; Debrabandere 2000, 11-13
Fries: patat


  naar boven